Pozycja w rankingu jest pochodną oceny każdego samorządu w trzech kategoriach.

Końcową pozycję w rankingu ustalono jako średnią z pozycji w tych trzech kategoriach.

Samorządy w Polsce działają w różnych uwarunkowaniach. Zupełnie inna jest struktura dochodów i zadania miast w porównaniu do gmin wiejskich. Inne są też wyzwania edukacyjne na wsi i w mieście. W większych jednostkach samorządowych wyzwanie stanowi zarządzanie siecią placówek oświatowych i stworzenie dogodnych warunków nauczania dla większej liczby uczniów. W mniejszych gminach wyzwaniem jest niewielka liczba uczniów, zapewnienie zajęć dodatkowych, wyposażenie mniejszych szkół czy też organizacja dowozu. Otoczenie społeczne, zasoby kulturowe i ekonomiczne szkół są odmienne na wsi i w mieście. Z tego względu porównania jakości edukacji między jednostkami samorządu terytorialnego mają sens jedynie między gminami podobnej wielkości. Poniżej prezentujemy wyniki osobno dla gmin z mniej niż 20 tys. mieszkańców, dla gmin o wielkości od 20 do 100 tys. mieszkańców oraz dla miast z liczbą ludności przekraczającą 100 tys.

Samorządy podobnej wielkości mogą funkcjonować w odmiennym środowisku społeczno-ekonomicznym, a uczniowie ze szkół na ich terenach mogą mieć różny dostęp do zasobów kultury. Gminy, w których bezrobocie jest niskie a dochody ludności wysokie, to też zazwyczaj gminy, gdzie rodzice uczniów częściej posiadają wyższe wykształcenie, czy też silniej wspierają edukację swoich dzieci. W gminach takich łatwiej uzyskać wysokie wyniki egzaminów zewnętrznych, a rodziców nie trzeba zachęcać do posyłania dzieci do przedszkoli. Dlatego w każdej kategorii wielkości gmin prezentujemy osobno wyniki dla samorządów o stopie bezrobocia wyższej niż przeciętna oraz niższych niż średnia dochodach własnych w przeliczeniu na mieszkańca. To samorządy, które potrafią zadbać o wysoką dostępność i jakość edukacji, pomimo relatywnie trudniejszych warunków.

Pierwsze miejsce w rankingu zajmuje Podkowa Leśna. Nie jest to zaskoczenie, bowiem ta gmina „miasto-ogród” z okolic Warszawy pierwszą pozycję zajęła już w 2017 roku. Szkoły z tej gminy od lat zajmują też czołowe miejsca pod względem wyników egzaminów zewnętrznych. W Podkowie Leśnej, inaczej niż w wielu innych gminach z dobrymi wynikami uczniów, różnice na egzaminach należą do najniższych w Polsce. W latach 2017-2019 uczniowie z Podkowy Leśnej osiągali też nie tylko świetne wyniki w szkole podstawowej, ale podnosili poprzeczkę jeszcze wyżej robiąc znaczny postęp w gimnazjum. Łącznie, to Podkowa Leśna jest gminą, która potrafi najlepiej zadbać o dobry start uczniów, ale także o ich wyrównane wyniki i postępy w edukacji.

Na drugim miejscu plasuje się Łęknica – niewielka gmina z województwa lubuskiego. W rankingu z 2017 roku uplasowała się w czołowej setce gmin w Polsce, jednak dzięki bardzo wysokim wynikom miejscowego gimnazjum, w obecnym rankingu zajmuje drugie miejsce. Łęknicę wyróżniają też nie tylko wysokie, ale bardzo wyrównane wyniki z egzaminów zewnętrznych. Jest to gmina, która świetnie dba o dobry start uczniów, a pod względem wyrównywania wyników i postępów uczniów nie ma sobie równych.

Trzecie miejsce zajmuje Lesznowola, która już w poprzednich latach także plasowała się w czołówce rankingu. Uczniowie z tej podwarszawskiej gminy uzyskują od lat najwyższe wyniki z egzaminów zewnętrznych. Jest to gmina w której zapewniony jest dostęp do edukacji przedszkolnej, a wyniki uczniów są mniej zróżnicowane niż w innych gminach w Polsce.

Kolejne miejsca w rankingu zajmują Michałowice i Józefów, czyli kolejne gminy spod Warszawy, ale także gminy Oksa i Opatowiec z województwa świętokrzyskiego, Boronów z województwa śląskiego, oraz Trzebownisko i Wielkie Oczy z województwa podkarpackiego. We wszystkich tych gminach dostęp do edukacji przedszkolnej jest lepszy niż w podobnych gminach w Polsce, wyniki na egzaminach zewnętrznych są wysokie i mniej zróżnicowane, a wysoka jakość nauczania gwarantuje dobry postęp uczniów w trakcie dalszej nauki.

Najmniejsze gminy w Polsce to zarówno liderzy jak i outsiderzy naszego rankingu. Pokazuje to, że w niewielkiej gminie, gdzie zazwyczaj jest jedno gimnazjum i jedna większa lub kilka małych szkół podstawowych, można osiągnąć sukces edukacyjny, o ile współpraca między władzami gminy i szkołą układa się dobrze, a w szkole pracuje grupa oddanych pedagogów. Takie są z pewnością gminy-liderzy naszego rankingu. Świetnie wykorzystują to, że pracują z małą grupą uczniów i mają łatwiejszy kontakt z rodzicami. W samorządach tych problemy rozwiązuje się wspólnie, widząc w szkołach najważniejsze miejsce lokalnej aktywności. Z drugiej strony, w wielu małych gminach, często brakuje motywacji lub pomysłu jak podnosić jakość nauczania. Brakuje liderów lub woli przełamania lokalnych konfliktów. Te właśnie gminy zajmują ostatnie miejsca w prezentowanym rankingu.

Wśród trzech pierwszych gmin w tej kategorii mamy gminy, której zajęły odpowiednio pierwsze, drugie i czwarte miejsce w ogólnym rankingu: Podkowę Leśną, Łęknicę oraz Michałowice. Kolejne miejsca zajmują także gminy, które uplasowały się w czołówce ogólnego rankingu. Jednak miejsca w czołowej dziesiątce zajmują też gminy Suchań, Repki i Młynarze. Nie są to gminy, które mogą pochwalić się najwyższymi wynikami z egzaminów czy najlepszą dostępnością przedszkoli, choć też pod tym względem mają ponadprzeciętne wyniki. Ich wysoka pozycja w rankingu jest efektem niewielkich nierówności w wynikach uczniów na egzaminach oraz świetnej jakości nauczania w gimnazjach.

Wiele małych gmin w Polsce boryka się z bezrobociem, a ich dochody własne są niższe niż średnia krajowa. Ogranicza to możliwości finansowania edukacji, a przed nauczycielami stawia większe wyzwania. Można jednak wskazać w grupie małych gmin, gdzie bezrobocie jest powyżej przeciętnej a dochody niższe niż średnia, takie samorządy, w których dostępność edukacji przedszkolnej i osiągnięcia uczniów budzą respekt. Poniżej wskazano dziesięć takich gmin. Choć niewielkie i mało zamożne, pokazują, że także w wymagających warunkach można zadbać o wysoką jakość edukacji. Warto zauważyć, że gmina Wielkie Oczy należy do czołowej dziesiątki krajowego rankingu mimo, że jest to niewielka gmina, która organizuje oświatę w oparciu o bardziej ograniczone zasoby. To także gmina, która wysoko uplasowała się w poprzedniej edycji rankingu z 2017 roku.